AI – động lực mới và những thách thức cho Việt Nam

Ngày 15/9/2025, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh phối hợp với Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Hội đồng Lý luận Trung ương và Bộ Khoa học – Công nghệ tổ chức hội thảo khoa học về tác động và ứng phó chính sách trước sự phát triển nhanh của AI. Tại đây, Bộ trưởng Bộ Công an Lương Tam Quang nhấn mạnh rằng Nghị quyết 57 đã đặt khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số vào vị trí “chìa khóa vàng” để Việt Nam vượt bẫy thu nhập trung bình và đạt mục tiêu nước phát triển vào giữa thế kỷ XXI. Trong các công nghệ nền tảng, AI được coi là mũi nhọn chiến lược, có khả năng thúc đẩy đổi mới quản trị quốc gia, nâng cao năng suất và tạo động lực tăng trưởng kinh tế – xã hội.

Theo dự báo, AI có thể đóng góp tới 79,3 tỷ USD, tương đương 12% GDP của Việt Nam vào năm 2030. Hiện Việt Nam đã có hàng trăm startup trong lĩnh vực này, đứng thứ hai khu vực Đông Nam Á. Tỷ lệ doanh nghiệp ứng dụng AI trong hoạt động bán hàng đạt khoảng 75%, cho thấy công nghệ này đang dần trở thành công cụ thiết yếu.

Tuy nhiên, các thành quả mới chỉ ở bước khởi đầu. Bộ trưởng Lương Tam Quang nhấn mạnh Việt Nam cần giải quyết những “bài toán kép”: vừa phát triển vừa kiểm soát, vừa đổi mới vừa giữ kỷ cương, vừa hội nhập vừa giữ độc lập tự chủ. Để làm được, quốc gia phải có chiến lược dài hạn, toàn diện và đồng bộ – bao gồm pháp luật, hạ tầng, nguồn nhân lực, cũng như định vị rõ ràng mục tiêu AI trong tầm nhìn quốc gia.

Ở góc độ lý luận, Giáo sư Nguyễn Xuân Thắng – Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương – nhận định AI không chỉ thay đổi phương thức lao động và mô hình kinh tế mà còn tác động đến cấu trúc xã hội và hệ giá trị văn hóa. Công nghệ này mang trong mình sức mạnh “gần như vô hạn”, trở thành lực lượng sản xuất mới của thời đại số. Song, sự phát triển quá nhanh cũng đặt ra rủi ro: khả năng tạo ra độc quyền công nghệ, gia tăng bất bình đẳng toàn cầu, thậm chí đe dọa những giá trị nhân văn cốt lõi.

Theo Chỉ số Sẵn sàng AI của Oxford Insights, Việt Nam đã đạt vị trí 51/188 năm 2024, đứng thứ 9 Đông Á và thứ 5 ASEAN. Chính phủ đã ban hành Chiến lược quốc gia về AI đến 2030, tầm nhìn 2045, đặt mục tiêu lọt nhóm 10 quốc gia dẫn đầu thế giới về ứng dụng công nghệ này. Việt Nam cũng đang đầu tư vào đào tạo nhân lực AI từ bậc đại học đến sau đại học, hợp tác quốc tế, xây dựng phòng thí nghiệm và trung tâm nghiên cứu.

Dù vậy, theo ông Nguyễn Xuân Thắng, khoảng trống vẫn còn lớn: thiếu chuyên gia trình độ cao, chương trình đào tạo chưa gắn chặt nhu cầu thực tiễn, hạ tầng tính toán còn yếu, công nghiệp bán dẫn chưa phát triển, vốn dành cho R&D còn hạn chế. Quan trọng hơn, khung pháp lý về AI vẫn manh mún, chưa có luật chuyên biệt, vấn đề bảo mật dữ liệu và quyền riêng tư chưa được quản lý chặt chẽ.

Trong bối cảnh thế giới cạnh tranh quyết liệt, những hạn chế này có thể làm Việt Nam khó tạo ra sản phẩm AI mang tầm quốc tế. Vì thế, để biến tiềm năng thành hiện thực, cần sự chung tay của toàn bộ hệ sinh thái – từ Nhà nước, doanh nghiệp, viện nghiên cứu, trường đại học đến cộng đồng xã hội. AI chỉ có thể phát triển bền vững nếu đi kèm trách nhiệm, đạo đức và một định hướng nhân văn rõ ràng.