Tiền tệ: Đòn bẩy trung tâm của nền kinh tế

Khái niệm và giá trị

Tiền tệ là phương tiện thanh toán hợp pháp do cơ quan nhà nước phát hành, giữ vai trò trung gian trao đổi hàng hóa và dịch vụ. Giá trị của nó không nằm ở bản thân mà phụ thuộc vào khả năng đại diện trong nền kinh tế.

Dưới nhiều góc nhìn: Marx xem tiền là hàng hóa đặc biệt; giới kinh tế học coi nó là công cụ được chấp nhận phổ biến để trao đổi hoặc trả nợ; Mankiw và Mishkin định nghĩa tiền tệ là tài sản sẵn sàng để sử dụng trong giao dịch.

Lịch sử phát triển

Thời cổ, hàng hóa được trao đổi trực tiếp. Tiền kim loại xuất hiện khoảng 3000 TCN tại Lưỡng Hà, ban đầu bằng đồng, sau đó là sắt.

Tiền giấy ra đời ở Trung Quốc giai đoạn 600–1455, rồi lan sang châu Âu giữa thế kỷ 17 thông qua ngân hàng Thụy Điển và Mỹ. Hiện nay, xuất hiện thêm tiền điện tử và tiền mã hóa dưới dạng kỹ thuật số, song chưa được công nhận đầy đủ về mặt pháp lý.

Các hình thức tiền tệ

Nguồn gốc và cách tồn tại phân thành:

• Hóa tệ: hàng hóa dùng làm trung gian trao đổi.

• Tín tệ: tiền kim loại hoặc giấy, lưu thông nhờ lòng tin.

• Bút tệ: số trên tài khoản ngân hàng, chi trả bằng séc, chuyển khoản.

• Tiền điện tử: thanh toán tự động qua dữ liệu số, chưa được thừa nhận hoàn toàn.

Bản chất và chức năng

Tiền tệ là hàng hóa đặc biệt, đủ tiêu chuẩn làm trung gian trao đổi. Hai yếu tố cốt lõi:

• Giá trị sử dụng: khả năng thực hiện trao đổi nhờ được xã hội công nhận.

• Sức mua: khả năng đổi lấy hàng hóa, phụ thuộc quan hệ cung – cầu.

Năm chức năng quan trọng của tiền tệ:

1. Trung gian trao đổi – bảo đảm lưu thông hàng hóa.

2. Thước đo giá trị – phản ánh giá cả, mức sống, phát triển kinh tế.

3. Phương tiện thanh toán – dùng để mua bán, trả nợ, nộp thuế.

4. Tích trữ tài sản – tiền giữ ngoài lưu thông đại diện cho của cải.

5. Tiền tệ thế giới – phương tiện thanh toán quốc tế, gắn với tỷ giá hối đoái.

Chính sách tiền tệ

Là công cụ mạnh trong điều hành kinh tế:

• Mở rộng: tăng cung tiền, giảm lãi suất, kích cầu khi suy thoái.

• Thu hẹp: giảm cung tiền, tăng lãi suất, kiềm chế lạm phát khi kinh tế quá nóng.

Kết luận: Tiền tệ không chỉ là phương tiện thanh toán, mà còn là trục xoay điều phối kinh tế, giữ vai trò trung tâm trong mọi chính sách điều hành vĩ mô.