Ngăn chặn doanh nghiệp “ma”: Bịt lỗ hổng từ gốc rễ

Công ty “ma” – công cụ phục vụ hành vi phạm pháp

Các vụ án được cơ quan chức năng phát hiện thời gian gần đây cho thấy mức độ tinh vi và quy mô lớn của các đường dây lập doanh nghiệp “ma” để buôn bán hóa đơn giá trị gia tăng (GTGT) bất hợp pháp.

Chỉ trong giai đoạn từ cuối năm 2020 đến cuối năm 2023, Nguyễn Khắc Điền – một đối tượng trú tại TP.HCM – đã thuê người đứng tên thành lập tới 154 công ty với tổng chi phí hơn 4,6 tỉ đồng. Những công ty này hầu như không có hoạt động sản xuất, kinh doanh thực tế mà chỉ dùng để xuất hóa đơn “khống”. Đường dây này còn thuê văn phòng, nhân sự để giả lập hình thức hoạt động, đồng thời thiết lập mạng lưới trung gian qua các nền tảng mạng xã hội như Zalo, Facebook để giao dịch.

Tính đến khi bị triệt phá, đường dây của ông Điền đã bán ra gần 72.000 tờ hóa đơn GTGT, với doanh số “ảo” trên giấy tờ hơn 8.300 tỉ đồng. Cá nhân ông này thu lợi trái phép hơn 67 tỉ đồng từ việc bán hóa đơn.

Tương tự, một mạng lưới khác do ông Lê Minh Châu cầm đầu cũng thành lập và điều hành 106 công ty “ma”, xuất bán trên 62.000 tờ hóa đơn với doanh số lên đến hơn 13.000 tỉ đồng. Hành vi của nhóm này được tổ chức bài bản, quy mô rộng khắp, và gây thiệt hại lớn cho ngân sách nhà nước khi số thuế GTGT bị thất thoát vượt quá 1.200 tỉ đồng.

Hàng chục cá nhân và pháp nhân liên quan trong hai vụ việc trên đã bị TAND TP Đà Nẵng tuyên các mức án thích đáng. Tuy nhiên, điều đáng lo ngại là những thủ đoạn như vậy vẫn đang tiếp diễn với nhiều biến tướng.

Dễ thành lập, khó kiểm soát

Theo luật sư Trần Hậu (Đoàn luật sư TP Đà Nẵng), một trong những nguyên nhân chính khiến doanh nghiệp “ma” dễ dàng ra đời là do thủ tục thành lập doanh nghiệp tại Việt Nam hiện nay đã được đơn giản hóa đáng kể. Chỉ cần vài thao tác trên Cổng thông tin đăng ký doanh nghiệp quốc gia, một cá nhân có thể thành lập công ty mà không cần xác minh quá sâu về năng lực tài chính, địa chỉ kinh doanh hay vốn thực tế.

Chính sự thuận tiện đó – trong khi thiếu cơ chế hậu kiểm hiệu quả – đã tạo điều kiện cho những đối tượng xấu lợi dụng. Họ có thể sử dụng giấy tờ giả, mượn danh người khác đứng tên làm giám đốc, khai khống vốn điều lệ, thậm chí đăng ký địa chỉ “ma” – những nơi không hề tồn tại thực tế – để hợp thức hóa doanh nghiệp. Sau khi hoàn tất thủ tục, các công ty này được dùng như công cụ để phát hành hóa đơn “khống”, phục vụ cho các hành vi trốn thuế, gian lận thương mại hoặc rửa tiền.

Cần kiểm soát chặt ngay từ sau đăng ký

Luật sư Hậu cho rằng, việc tạo điều kiện thuận lợi cho người dân thành lập doanh nghiệp là chủ trương đúng đắn nhằm thúc đẩy hoạt động sản xuất kinh doanh, nhưng điều đó cần đi kèm với cơ chế hậu kiểm mạnh mẽ, liên thông dữ liệu giữa các cơ quan như thuế, công thương, ngân hàng, công an...

Cụ thể, cơ quan chức năng cần thường xuyên rà soát hoạt động của doanh nghiệp sau đăng ký. Những doanh nghiệp không có giao dịch ngân hàng, không nộp tờ khai thuế định kỳ, không có nhân sự hoạt động, hoặc hoạt động bất thường nên được đưa vào diện giám sát đặc biệt. Ngoài ra, các sàn thương mại điện tử, đơn vị cung cấp dịch vụ hóa đơn điện tử cũng cần phối hợp để phát hiện và chặn các giao dịch bất thường.

Việc xử lý nghiêm minh các cá nhân, tổ chức mua bán hóa đơn cũng là biện pháp răn đe cần thiết. Không chỉ người bán, người mua hóa đơn “khống” cũng phải chịu trách nhiệm hình sự khi sử dụng chúng để kê khai chi phí không có thật, nhằm trốn thuế hoặc nâng khống chi phí để rút tiền bất hợp pháp.

Mua hóa đơn – người dùng cũng bị xử lý hình sự

Không chỉ người lập ra doanh nghiệp “ma” mới bị khởi tố. Những người mua hóa đơn từ các công ty này, dù là kế toán hay giám đốc của các doanh nghiệp sử dụng dịch vụ, cũng có thể bị xử lý hình sự.

Mới đây, Công an tỉnh Quảng Bình đã triệt phá một đường dây mua bán hóa đơn GTGT với giá trị gần 350 tỉ đồng. Các công ty liên quan chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực cho thuê lao động tại nhiều địa phương. Qua điều tra, các kế toán trưởng đã thông đồng với người lập doanh nghiệp “ma” để mua 621 tờ hóa đơn khống.

Tương tự, một nữ giám đốc tại Đà Nẵng cũng bị bắt tạm giam vì thuê người lập doanh nghiệp ảo để xuất hóa đơn, trốn thuế hàng chục tỉ đồng.

Tăng cường hậu kiểm và xử lý nghiêm để ngăn ngừa

Để “bịt lỗ hổng” từ công ty “ma”, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, đặc biệt là Cục Thuế, Bộ Công Thương, Công an và chính quyền địa phương. Các giải pháp cấp bách bao gồm:

• Rà soát doanh nghiệp có dấu hiệu bất thường ngay sau khi đăng ký.

• Tăng cường liên thông dữ liệu và phát hiện sớm giao dịch đáng ngờ.

• Quy định trách nhiệm pháp lý nghiêm ngặt đối với cả bên bán và bên mua hóa đơn.

• Đẩy mạnh xử lý hình sự các hành vi thành lập doanh nghiệp ảo và trốn thuế.

Chỉ khi khâu hậu kiểm và chế tài được thực thi nghiêm túc, thị trường mới có thể loại bỏ được các “bóng ma” phá hoại sự minh bạch và công bằng trong hoạt động kinh doanh