Nhiều điểm mới trong Bộ luật Hình sự sửa đổi 2025: Từ bỏ án tử đến siết chặt tội ma túy, tăng hình phạt môi trường

Bỏ án tử hình đối với tám tội danh – bước tiến trong chính sách hình sự nhân đạo

Một trong những điểm đột phá đáng chú ý nhất của đợt sửa đổi này là việc bãi bỏ hình phạt tử hình đối với tám tội danh, bao gồm:

• Tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân (Điều 109)

• Tội gián điệp (Điều 110)

• Tội phá hoại cơ sở vật chất – kỹ thuật của Nhà nước (Điều 114)

• Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh (Điều 194)

• Tội vận chuyển trái phép chất ma túy (Điều 250)

• Tội tham ô tài sản (Điều 353)

• Tội nhận hối lộ (Điều 354)

• Tội phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược (Điều 421)
  
  

Việc bãi bỏ án tử hình trong các tội danh trên cho thấy định hướng hạn chế tối đa hình phạt tử hình, phù hợp với xu thế quốc tế về quyền con người, đồng thời hướng tới việc xử lý nghiêm khắc nhưng vẫn tạo điều kiện cho sự cải tạo và hoàn lương của người phạm tội.

Thắt chặt điều kiện giảm án cho người phạm tội tham nhũng

Bên cạnh việc loại bỏ án tử hình, luật mới cũng siết chặt điều kiện để xem xét giảm nhẹ hình phạt tù chung thân đối với người phạm tội tham ô tài sản và nhận hối lộ.

Cụ thể, người bị kết án tù chung thân về các tội này chỉ được xem xét giảm án nếu đã:

1. Chủ động nộp lại ít nhất 3/4 số tài sản đã chiếm đoạt, và

2. Tích cực hợp tác với cơ quan chức năng trong việc điều tra, truy tố, xét xử; hoặc

3. Lập công lớn trong quá trình cải tạo.

Quy định này nhằm ngăn ngừa và răn đe hiệu quả hơn đối với tội phạm tham nhũng, đồng thời khuyến khích người phạm tội khắc phục hậu quả, hợp tác điều tra để được hưởng khoan hồng.

Bổ sung tội danh và thay đổi hình phạt trong nhóm tội ma túy

Luật sửa đổi năm 2025 cho thấy sự quyết liệt trong xử lý các hành vi liên quan đến ma túy, đặc biệt là tái phạm và tổ chức sử dụng trái phép.

• Bổ sung tội sử dụng trái phép chất ma túy (Điều 256a): Tội này chỉ áp dụng hình sự đối với những người có hành vi tái phạm, ví dụ như đang trong thời gian cai nghiện, quản lý sau cai hoặc tự ý bỏ điều trị.

• Tách khung hình phạt rõ ràng hơn cho các tội như sản xuất, vận chuyển, mua bán ma túy (Điều 248, 250, 251), thay vì chỉ một khung chung “20 năm – chung thân – tử hình”, luật mới chia thành:

  • “20 năm hoặc chung thân”

  • “Chung thân hoặc tử hình”

Điều này giúp phân hóa rõ mức độ xử lý, phù hợp với từng mức độ nguy hiểm, vai trò của người phạm tội.

• Ketamine và Fentanyl, hai loại ma túy tổng hợp có độ nguy hiểm cao, lần đầu tiên được bổ sung chính thức vào cấu thành tội phạm của năm nhóm tội về ma túy, nhằm theo kịp thực tế xuất hiện ngày càng nhiều chất mới.

Tăng hình phạt các tội về môi trường, an toàn thực phẩm, thương mại

Nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn và bảo vệ sức khỏe cộng đồng, luật mới nâng mức khởi điểm hình phạt tù và tiền phạt cho hàng loạt tội danh liên quan đến:

• Môi trường: Gây ô nhiễm (Điều 235), quản lý chất thải nguy hại (Điều 236)

• Thực phẩm: Vi phạm quy định về an toàn thực phẩm (Điều 317)

• Ma túy: Tăng phạt đối với tàng trữ, sản xuất, tổ chức sử dụng trái phép…

• Thương mại: Vi phạm về kinh doanh, sản xuất hàng hóa, dịch vụ

Đáng chú ý, mức phạt tiền được nâng gấp đôi trong các trường hợp vi phạm nghiêm trọng, có tổ chức, lặp đi lặp lại hoặc gây hậu quả lớn. Việc này cho thấy luật hướng đến xử lý mạnh tay hơn các hành vi vi phạm có tính chất gây hại cộng đồng.

Không thi hành án tử đối với người mắc bệnh hiểm nghèo

Luật mới bổ sung quy định không thi hành án tử hình đối với người đang mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối (Điều 40). Đây là một bước tiến nhân đạo, phản ánh chính sách khoan hồng, nhân văn trong thực hiện hình phạt.

Tuy nhiên, nếu sau này có kết luận rằng người đó đã khỏi bệnh hoặc đủ khả năng nhận thức, điều khiển hành vi, họ vẫn phải tiếp tục chấp hành phần hình phạt còn lại theo Điều 49.

Điều chỉnh thẩm quyền xét xử và thi hành án hình sự

Một điểm quan trọng khác là việc phân cấp thẩm quyền cho TAND khu vực, giúp giải tỏa áp lực cho cấp tỉnh, cụ thể:

• Tòa án khu vực được quyền:

  • Tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù

  • Trưng cầu giám định pháp y

  • Áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh

Ngoài ra, ngày 27-6-2025, Bộ trưởng Bộ Công an, Viện trưởng VKSND tối cao và Chánh án TAND Tối cao đã ký Thông tư liên tịch số 04/2025/TTLT-BCA-VKSNDTC-TANDTC về cơ chế phối hợp liên ngành trong hoạt động tố tụng hình sự, quản lý giam giữ và thi hành án, đảm bảo đồng bộ và hiệu quả trong công tác hình sự hóa và hậu xử lý.

Bộ luật Hình sự 2025 – Cân bằng giữa nghiêm trị và nhân đạo

Sự thay đổi của Bộ luật Hình sự năm 2025 phản ánh rõ nét định hướng cải cách tư pháp toàn diện, trong đó nghiêm trị tội phạm nguy hiểm, nhưng cũng mở rộng cơ hội cải tạo, tái hòa nhập cộng đồng cho người phạm tội.

Từ việc bỏ án tử, tăng hình phạt các tội gây nguy hiểm xã hội, đến nâng cao vai trò phân cấp xét xử, luật mới cho thấy một hệ thống pháp luật hình sự đang tiến tới hiện đại, nhân văn, hợp lý và sát với thực tiễn, đồng thời khẳng định quyết tâm xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Việt Nam.