Tiền ảo vô danh nhưng không vô hình: Công nghệ truy vết dòng tiền số

Việt Nam hiện có khoảng 17 triệu người sở hữu tài sản số, phần lớn là giới trẻ.

Khả năng truy xuất danh tính trên blockchain

Ông Ngô Minh Hiếu, Giám đốc Tổ chức Chống lừa đảo, bác bỏ quan điểm cho rằng truy vết tiền mã hóa là nhiệm vụ bất khả thi. Ông nhấn mạnh mọi giao dịch trên blockchain đều được lưu trữ công khai, minh bạch và không thể chỉnh sửa.

"Cơ quan điều tra và các nền tảng phân tích on-chain hoàn toàn có thể theo dõi dòng tiền, kể cả khi kẻ gian sử dụng nhiều ví trung gian để rửa tiền," ông Hiếu cho biết.

Sự kiện tranh chấp ví tiền số liên quan đến Shark Bình gần đây là một ví dụ thực tế cho thấy cộng đồng đã hiểu lầm về khả năng truy xuất. Trên blockchain, mỗi ví được đại diện bởi một chuỗi ký tự mật mã duy nhất và tất cả giao dịch đều được công khai.

Tuy nhiên, nút thắt quan trọng để truy ra danh tính là khi dòng tiền số cần chuyển thành tiền pháp định ("tiền thật"). Quá trình này bắt buộc phải đi qua các sàn giao dịch tập trung (CEX), nơi người dùng phải thực hiện quy trình xác minh danh tính (KYC). KYC chính là "cầu nối" giúp cơ quan chức năng định danh chủ sở hữu ví trong thế giới blockchain vốn giả danh.

Những rào cản khi điều tra

Khó khăn lớn nhất trong việc truy vết không nằm ở công nghệ blockchain mà ở khâu định danh đối tượng. Kẻ gian thường sử dụng nhiều lớp ví, các sàn giao dịch quốc tế không KYC, hoặc dùng dịch vụ trộn tiền (mixing) để che giấu nguồn gốc.

TS. Ngô Tấn Vũ Khanh, Giám đốc quốc gia Kaspersky Việt Nam, khẳng định các đồng tiền phổ biến như Bitcoin, ETH, USDT đều dễ bị truy vết vì lịch sử giao dịch được ghi lại đầy đủ. Tuy nhiên, ông Khanh lưu ý về sự tồn tại của nhóm "private coins" (Monero, Zcash) được thiết kế để ẩn danh tuyệt đối, che giấu dữ liệu người gửi/người nhận và số tiền, khiến việc truy vết gần như không thể.

Bà Jenny Nguyễn, Giám đốc Vận hành (COO) Kyros Ventures, bổ sung rằng việc truy vết đòi hỏi sự hợp tác cao nhất từ các sàn giao dịch. Tuy nhiên, các sàn quốc tế có nguyên tắc bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư nghiêm ngặt, gây khó khăn cho quá trình điều tra.

"Thám tử Blockchain": Nghề nghiệp đang phát triển

Ông Khoa Hồ, Giám đốc Công nghệ sàn giao dịch BSX và cựu kỹ sư Coinbase, nhận định "nghề" thám tử blockchain đang phát triển mạnh mẽ. Các công cụ truy vết chuyên nghiệp như Chainalysis hay TRM có đội ngũ chuyên viên liên tục "gắn nhãn" danh tính cho các địa chỉ ví (ví nóng, ví lạnh, ví sàn, ví tội phạm). Khi bản đồ ví được xây dựng đủ lớn, việc lần theo dấu vết tội phạm trở nên khả thi, thậm chí nhanh hơn cả hệ thống tài chính truyền thống.

Tuy nhiên, việc truy vết hiệu quả yêu cầu kỹ năng đọc và phân tích dữ liệu chuyên sâu trên blockchain, cùng với khả năng truy cập vào các bộ công cụ có chi phí rất cao.

Ông Trần Xuân Tiến, Tổng thư ký Chi hội Blockchain TP.HCM, lưu ý rằng việc cung cấp thông tin KYC của sàn cho cơ quan chức năng phải tuân thủ nghiêm ngặt yêu cầu điều tra để tránh lạm quyền, xâm phạm dữ liệu người dùng.

Lời khuyên cho nhà đầu tư mới

Dù công nghệ truy vết phát triển, rủi ro trong thị trường tài sản số vẫn rất lớn. Giới chuyên gia khuyến cáo nhà đầu tư nên ưu tiên phòng thủ hơn "chữa cháy":

• Yếu tố con người: Không đầu tư vào dự án mà không biết rõ đội ngũ đứng sau là ai, có uy tín và kinh nghiệm gì.

• Sản phẩm có giá trị thực: Chọn dự án có tính ứng dụng, giải quyết được vấn đề thị trường, không phải chỉ là ý tưởng phóng đại.

• Thời điểm đầu tư: Không "nhắm mắt" xuống tiền, tránh chạy theo trào lưu, phải tự thẩm định thông tin và xác định mức độ chịu rủi ro của bản thân.