Tranh Cãi Pháp Lý Về Tịch Thu Tài Sản Chung: Bảo Vệ Quyền Đồng Sở Hữu Vô Tội

Thứ năm - 30/10/2025 04:47

TAND Tối cao vừa công bố Dự thảo Nghị quyết hướng dẫn áp dụng các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) về xử lý vật chứng và tài sản bị tạm giữ, kê biên. Dự thảo này đang khơi mào một cuộc tranh luận pháp lý quan trọng về cách thức xử lý hai loại vật chứng đặc thù: Tài sản chung và Hàng buôn lậu/Hàng giả có giá trị sử dụng.

I. Vật Chứng Là Tài Sản Chung: Tịch Thu Hay Trả Lại Phần Đồng Sở Hữu?

Điều 5 của Dự thảo đưa ra hai phương án đối với vật chứng là tài sản chung được bị cáo sử dụng vào việc phạm tội:

Phương Án	Nội Dung Đề Xuất	Quan Điểm Ủng Hộ Chính	Lý Do Ưu Tiên
Phương án 1	Tòa án phải đánh giá tình trạng tài sản và yếu tố lỗi của người đồng sở hữu. Nếu đồng sở hữu vô tội, Tòa án sẽ trả lại phần tài sản của họ và chỉ tịch thu phần của bị cáo.	Vụ Pháp Chế TAND Tối cao; Luật sư Lê Văn Hoan; ThS Đặng Trần Kha	Đảm bảo quyền sở hữu tài sản của người vô tội; phù hợp với Điều 47 BLHS (xem xét yếu tố lỗi); tránh phát sinh khởi kiện dân sự kéo dài.
Phương án 2	Tuyên tịch thu toàn bộ tài sản. Người đồng sở hữu vô tội có thể yêu cầu bồi thường trong vụ án hình sự hoặc bằng vụ án dân sự khác.	Chưa rõ quan điểm chính thức	Đảm bảo việc xử lý nhanh chóng (?) (nhưng gây rủi ro mất quyền tài sản).

Phân tích của các chuyên gia:

Các chuyên gia pháp lý đều ủng hộ mạnh mẽ Phương án 1. Theo Luật sư Lê Văn Hoan, việc áp dụng Phương án 2 có thể khiến quyền lợi tài sản của người đồng sở hữu vô tội chỉ còn là "tồn tại trên giấy", đặc biệt khi người phạm tội bị tử hình hoặc không còn khả năng bồi thường. ThS Đặng Trần Kha nhấn mạnh Phương án 1 thể hiện nguyên tắc cá thể hóa trách nhiệm và tôn trọng quyền sở hữu của công dân theo Hiến pháp và Bộ luật Dân sự, đồng thời phù hợp với tinh thần Điều 47 BLHS (quy định vật, tiền của người khác có lỗi trong việc để người phạm tội sử dụng mới có thể bị tịch thu).

Việc xác định rõ tỉ lệ sở hữu và yếu tố lỗi của người đồng sở hữu là yêu cầu tiên quyết để đảm bảo tính công bằng và hợp pháp khi xử lý tài sản chung.

II. Hàng Buôn Lậu, Hàng Giả: Tiêu Hủy Hay Bán Đấu Giá Sung Công?

Đối với vật chứng là hàng buôn lậu (hàng thật) hoặc hàng giả nhưng vẫn có giá trị sử dụng và không gây hại sức khỏe, Dự thảo cũng đưa ra hai quan điểm đối lập:

Quan điểm 1 (Bán đấu giá): Không tiêu hủy mà có thể bán đấu giá sung công quỹ, miễn là không ảnh hưởng sức khỏe hoặc vi phạm điều cấm khác.
Quan điểm 2 (Tiêu hủy): Phải tịch thu, tiêu hủy toàn bộ để tránh hợp thức hóa và ngăn chặn hàng buôn lậu, hàng giả lưu hành trên thị trường.

ThS Đặng Trần Kha ủng hộ việc bán đấu giá sung công quỹ, coi đây là giải pháp hợp lý, tiết kiệm và phù hợp với xu hướng quốc tế (như Đức, Nhật Bản, Singapore). Phương án này vừa giúp tránh lãng phí nguồn lực, vừa tăng nguồn thu ngân sách theo tinh thần Điều 106 BLTTHS.

Tuy nhiên, Luật sư Lê Văn Hoan và nhiều ý kiến khác cho rằng phương án đấu giá cần được giải thích rõ ràng hơn. Đặc biệt, cần có quy định xử lý vấn đề sở hữu trí tuệ đối với hàng giả nhãn hiệu. Nếu bán đấu giá, hàng hóa phải được "định hình lại" (thay đổi nhãn mác, chỉ dẫn địa lý, hoặc kiểm định chất lượng) để người trúng đấu giá có thể sử dụng hợp pháp mà không vi phạm Luật Sở hữu trí tuệ, đồng thời tránh việc Tòa án rơi vào bế tắc khi thực hiện.

📢 Kiến Nghị Cuối Cùng

Để đảm bảo việc áp dụng pháp luật thống nhất, công bằng và hiệu quả, TAND Tối cao được kiến nghị:

Chốt Phương án 1 (xem xét lỗi đồng sở hữu) đối với tài sản chung.
Sớm ban hành quy định hướng dẫn chi tiết về các tiêu chí và quy trình "định hình lại" hàng hóa buôn lậu/hàng giả có giá trị sử dụng trước khi tổ chức bán đấu giá sung công quỹ.