Điều chỉnh chính sách đất đai: Đáp ứng yêu cầu phát triển và phù hợp mô hình chính quyền địa phương hai cấp

Kết quả ban đầu từ việc thực hiện Nghị quyết 18 và Luật Đất đai 2024

Sau ba năm triển khai Nghị quyết 18 và một năm áp dụng Luật Đất đai 2024, hệ thống pháp luật đất đai đã đạt được nhiều kết quả tích cực. Một trong những điểm nổi bật là việc thể chế hóa một cách đầy đủ và rõ ràng quan điểm cốt lõi: “Đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý.” Quan điểm này đã trở thành nền tảng để xây dựng các chính sách quản lý, sử dụng đất công khai, minh bạch, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người dân và các chủ thể kinh tế.

Bên cạnh đó, công tác cải cách hành chính và chuyển đổi số trong lĩnh vực đất đai có bước tiến mạnh mẽ, với hệ thống cơ sở dữ liệu đất đai quốc gia được từng bước hoàn thiện, kết nối giữa các bộ, ngành và địa phương. Hoạt động thanh tra, kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm đất đai được tăng cường rõ rệt; nhiều điểm nóng về tranh chấp, khiếu nại kéo dài liên quan đất đai đã được giải quyết ổn thỏa.

Vẫn còn tồn tại, vướng mắc cần điều chỉnh

Tuy nhiên, hội nghị cũng chỉ rõ nhiều tồn tại lớn cần khẩn trương tháo gỡ. Một số địa phương còn nhận thức mơ hồ về chế độ sở hữu toàn dân, chưa thể hiện đầy đủ vai trò chủ thể quản lý đất đai của Nhà nước. Đặc biệt, trong bối cảnh nhiều đô thị đang thí điểm hoặc chuyển sang mô hình chính quyền địa phương hai cấp (cấp tỉnh và cấp cơ sở, không còn HĐND cấp phường, xã), hệ thống quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất và công tác phân cấp, phân quyền quản lý đất đai đang bộc lộ sự bất cập, thiếu đồng bộ.

Các vấn đề liên quan đến giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất, cũng như thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư tiếp tục phát sinh nhiều vướng mắc trong thực tế. Ngoài ra, cơ chế xác định giá đất chưa thực sự phản ánh đúng giá thị trường và chưa thể hiện đầy đủ vai trò điều tiết của Nhà nước đối với nguồn lực đất đai.

Đề xuất điều chỉnh để phù hợp với thực tiễn và tổ chức chính quyền mới

Kết luận tại hội nghị, Thủ tướng Phạm Minh Chính khẳng định rằng đất đai là tài nguyên đặc biệt, có vai trò sống còn đối với phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm an ninh quốc gia. Tuy nhiên, đây cũng là lĩnh vực nhạy cảm, dễ phát sinh tiêu cực, sai phạm nên mọi điều chỉnh phải hết sức thận trọng, đồng thời linh hoạt, không cầu toàn nhưng cũng không nóng vội.

Thủ tướng yêu cầu cần nghiên cứu kỹ lưỡng để điều chỉnh Nghị quyết 18-NQ/TW, coi đây là cơ sở chính trị để tiếp tục hoàn thiện pháp luật đất đai. Quá trình điều chỉnh phải xác định rõ: những gì đã “chín muồi”, thực hiện hiệu quả thì cần luật hóa, bổ sung vào văn bản pháp lý; còn những gì chưa rõ, chưa được thực tiễn kiểm chứng thì cần tiếp tục nghiên cứu, thí điểm.

Một số định hướng điều chỉnh quan trọng bao gồm:

• Điều chỉnh quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất sao cho phù hợp với mô hình quản lý theo hai cấp chính quyền. Tránh tình trạng chồng chéo, gián đoạn trong phê duyệt, giám sát và điều chỉnh quy hoạch khi không còn cấp trung gian như trước.

• Tái cấu trúc hệ thống phân quyền đất đai theo hướng tăng cường vai trò chủ động của cấp cơ sở nhưng đảm bảo thống nhất quản lý của Nhà nước.

• Rà soát và điều chỉnh các quy định liên quan đến giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất, thu hồi và đền bù để đơn giản hóa thủ tục, nhưng vẫn kiểm soát chặt chẽ quyền lực và ngăn ngừa lợi ích nhóm.

• Sửa đổi cơ chế tài chính đất đai, nhất là phương pháp xác định giá đất sát với giá thị trường, phù hợp quy luật cung cầu, và hạn chế tình trạng thất thu ngân sách nhà nước.

Tăng cường thể chế và hoàn thiện chính sách quản lý đất đai

Một trong những điểm nhấn quan trọng từ chỉ đạo của Thủ tướng là yêu cầu xây dựng các cơ chế phối hợp chặt chẽ hơn giữa các bộ, ngành trung ương và chính quyền địa phương, đặc biệt trong bối cảnh nhiều địa phương đang áp dụng mô hình chính quyền hai cấp.

Thủ tướng giao Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì, phối hợp với Văn phòng Chính phủ và các đơn vị liên quan, tổng hợp đầy đủ ý kiến từ các bộ, ngành, địa phương, chuyên gia và người dân, để khẩn trương hoàn thiện các hồ sơ trình cấp có thẩm quyền xem xét sửa đổi, bổ sung chính sách đất đai.

Đồng thời, việc quản lý đất đai liên quan đến yếu tố nước ngoài như cho thuê đất dài hạn, chuyển nhượng cho nhà đầu tư nước ngoài, sử dụng đất gần biên giới, khu vực nhạy cảm… cũng cần được rà soát kỹ lưỡng, đề xuất cơ chế kiểm soát và phòng ngừa rủi ro.

Từ quy hoạch đến thực thi: Phát huy tối đa tiềm năng và lợi thế vùng

Một nội dung đặc biệt được Thủ tướng nhấn mạnh là phải gắn kết giữa quy hoạch sử dụng đất với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh và môi trường, nhằm khai thác tối đa lợi thế từng vùng, từng địa phương. Những khu vực có tiềm năng đặc biệt như đô thị lớn, vùng ven biển, vùng biên giới, khu công nghiệp - khu chế xuất cần có cơ chế sử dụng đất linh hoạt, phù hợp với mục tiêu phát triển.

Hướng đến một hệ thống pháp luật đất đai hiện đại, thống nhất, hiệu quả

Việc đề xuất điều chỉnh chính sách đất đai trong bối cảnh hiện nay không chỉ đơn thuần là sửa đổi kỹ thuật pháp luật mà là một phần quan trọng trong cải cách thể chế toàn diện, nhằm đảm bảo đất đai được sử dụng hiệu quả, bền vững và công bằng.

Những thay đổi này sẽ góp phần tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho quá trình phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời phù hợp với mô hình quản trị hiện đại mà nhiều địa phương đang hướng tới – một mô hình chính quyền hai cấp năng động, linh hoạt, nhưng vẫn đảm bảo sự lãnh đạo thống nhất của Trung ương và quyền làm chủ của nhân dân.