Cách thức chuyển án tử hình sang án chung thân như thế nào?

Bốn nhóm đối tượng được chuyển từ tử hình sang chung thân

Theo dự thảo, bốn nhóm người sau đây sẽ được xem xét chuyển hình phạt từ tử hình sang tù chung thân:

1. Nhóm 1: Những người bị kết án tử hình thuộc diện đặc biệt theo quy định tại khoản 3, điều 40 Bộ luật Hình sự, bao gồm: phụ nữ đang mang thai hoặc nuôi con dưới 36 tháng tuổi, người từ 75 tuổi trở lên, người mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối.

2. Nhóm 2: Những người bị tuyên án tử hình trước ngày 1-7-2025 với một trong tám tội danh sau:

   • Tham ô tài sản

   • Nhận hối lộ

   • Vận chuyển trái phép chất ma túy

   • Sản xuất, buôn bán thuốc giả

   • Hoạt động nhằm lật đổ chính quyền

   • Gián điệp

   • Phá hoại cơ sở vật chất – kỹ thuật của Việt Nam

   • Phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược

3. Nhóm 3: Người bị kết án tử hình về hai tội liên quan đến ma túy là sản xuất trái phép (điều 248) và mua bán trái phép chất ma túy (điều 251), trong bối cảnh định lượng ma túy dùng để xác định khung hình phạt đã được điều chỉnh cao hơn theo luật sửa đổi.

4. Nhóm 4: Trường hợp được Chủ tịch nước ra quyết định ân giảm.

Quy trình chuyển đổi hình phạt

• Bước 1: TAND cấp tỉnh – nơi ra bản án sơ thẩm có hiệu lực nhưng chưa thi hành án – có trách nhiệm rà soát, lập danh sách các trường hợp có thể được chuyển hình phạt.

• Bước 2: Danh sách được gửi đến cơ quan quản lý thi hành án hình sự thuộc Bộ Công an hoặc Bộ Quốc phòng để xin ý kiến.

• Bước 3: TAND tỉnh hoàn thiện hồ sơ và gửi về Vụ Giám đốc kiểm tra 1 – TAND Tối cao.

• Bước 4: Dựa trên hồ sơ, Chánh án TAND Tối cao đưa ra quyết định chấp thuận hoặc từ chối việc chuyển hình phạt. Quyết định này được gửi đến các cơ quan liên quan.

• Bước 5: Trong vòng 7 ngày kể từ ngày nhận quyết định, chánh án TAND sơ thẩm ra quyết định thi hành án chung thân với người được chuyển.

Trường hợp áp dụng riêng với hai tội về ma túy

Đối với các bản án tử hình đã tuyên trước ngày 1-7-2025 liên quan đến tội sản xuất và mua bán trái phép chất ma túy (điều 248 và 251), việc không thi hành và chuyển sang án chung thân được áp dụng khi:

• Trường hợp 1: Khối lượng ma túy trong bản án bằng hoặc nhỏ hơn mức tối thiểu quy định tại khoản 5 của hai điều luật trên trong phiên bản luật mới.

• Trường hợp 2: Khối lượng ma túy lớn hơn mức tối thiểu nói trên, nhưng người phạm tội không phải là chủ mưu, cầm đầu, và không có từ hai tình tiết tăng nặng trở lên.

Tuy nhiên, có tranh luận về việc có nên yêu cầu người phạm tội trong trường hợp có hai tình tiết tăng nặng phải có ít nhất 4 tình tiết giảm nhẹ, trong đó có 3 tình tiết thuộc khoản 1, điều 51 Bộ luật Hình sự hay không. Một số chuyên gia cho rằng bổ sung này cần thiết để đảm bảo tính thống nhất, trong khi số khác phản đối vì vượt quá nội dung quy định trong luật.

Xử lý sai lệch trong chuyển đổi vì lý do bệnh tật

Cũng có ý kiến đề xuất quy định cụ thể trường hợp người bị kết án tử hình được chuyển sang chung thân do mắc ung thư giai đoạn cuối, nhưng sau đó phát hiện không đúng chẩn đoán. Khi đó, Chánh án TAND Tối cao có thể hủy quyết định chuyển hình phạt, đảm bảo công bằng trong áp dụng pháp luật. Tuy nhiên, một số ý kiến lại cho rằng không cần thiết phải quy định chi tiết trong thông tư.

Chuyển hình phạt không làm giảm tính răn đe

Luật sư Đặng Văn Cường (Đoàn Luật sư Hà Nội) nhận định rằng việc chuyển án tử hình sang chung thân không làm suy yếu vai trò răn đe của pháp luật, mà thể hiện tinh thần nhân đạo và sự tiến bộ của hệ thống tư pháp Việt Nam. Theo ông, hình phạt cần căn cứ vào mức độ nghiêm trọng của hành vi, nhân thân người phạm tội và bối cảnh phạm tội, chứ không chỉ dựa vào số lượng tình tiết tăng hay giảm nhẹ.

Một chuyên gia pháp lý khác nhấn mạnh rằng thông tư hướng dẫn cần đúng phạm vi quy định của luật, không được thêm yêu cầu không có trong luật, nhằm đảm bảo sự đồng bộ và thống nhất trong thi hành pháp luật.