Dùng ChatGPT quá nhiều có thể làm giảm tư duy độc lập

Trong bối cảnh hàng triệu học sinh, sinh viên trên toàn cầu đang sử dụng các mô hình ngôn ngữ AI để hỗ trợ học tập, nghiên cứu mới nhất từ Phòng thí nghiệm Truyền thông của MIT cho thấy một hệ quả đáng lo ngại. Theo báo cáo được công bố trên Telegraph, việc lạm dụng công cụ như ChatGPT có thể làm suy giảm chức năng nhận thức và năng lực tư duy phản biện của người dùng.

So sánh ba cách học: ChatGPT, Google và tư duy độc lập

Thí nghiệm được thực hiện với 54 sinh viên, chia thành ba nhóm: nhóm đầu sử dụng ChatGPT để viết bài luận, nhóm thứ hai sử dụng Google để tìm kiếm thông tin, và nhóm cuối cùng viết bài hoàn toàn dựa trên kiến thức cá nhân, không dùng bất kỳ công cụ hỗ trợ nào.

Kết quả theo dõi sóng điện não (EEG) cho thấy:

• Nhóm dùng ChatGPT có mức độ hoạt động não thấp nhất, ghi nhớ kém hơn và ít tương tác tư duy.

• Nhóm sử dụng Google cho thấy kết quả trung bình.

• Nhóm viết bài bằng năng lực cá nhân lại cho thấy hoạt động não tích cực và khả năng sáng tạo nổi bật hơn.

“Sau bốn tháng, nhóm sử dụng ChatGPT ghi nhận kết quả yếu nhất ở cả ba tiêu chí: hoạt động thần kinh, năng lực ngôn ngữ và điểm số học thuật”, nhóm nghiên cứu cho biết.

Tiện lợi đi kèm cái giá nhận thức

Dù AI có thể giúp tiết kiệm thời gian và công sức ban đầu, các chuyên gia cho rằng việc lệ thuộc vào công cụ này có thể làm người học dần mất khả năng phân tích độc lập và kiểm chứng thông tin. Thậm chí, người dùng dễ rơi vào tình trạng chỉ tiếp nhận thông tin được “thuật toán hóa”, dẫn đến hiện tượng "buồng vọng" – khi góc nhìn bị giới hạn bởi những nội dung lặp lại, thiếu phản biện và đa chiều.

Các nhà nghiên cứu cảnh báo: “Buồng vọng không biến mất, mà chỉ biến tướng. Những gì được xem là ‘tốt nhất’ đôi khi lại phản ánh lợi ích của bên nắm giữ công nghệ chứ không phải sự khách quan.”

Khuyến nghị: Dùng AI như công cụ, không phải cây gậy chống trí tuệ

Trong bối cảnh AI hiện diện ngày càng sâu rộng trong giáo dục, các chuyên gia kêu gọi xây dựng khung hướng dẫn sử dụng AI một cách có kiểm soát. Mục tiêu là khuyến khích sinh viên coi AI như một công cụ hỗ trợ thay vì phụ thuộc hoàn toàn – điều có thể làm xói mòn các kỹ năng nền tảng như tư duy phản biện, sáng tạo và học tập độc lập.

Việc áp dụng AI trong học tập là xu hướng tất yếu, nhưng như mọi công nghệ khác, cách chúng ta sử dụng nó sẽ quyết định lợi ích lâu dài. Tránh lạm dụng chính là chìa khóa để công nghệ trở thành đòn bẩy phát triển, thay vì trở thành "chiếc nạng" tri thức