Thống nhất xử lý tranh chấp xây lấn sang đất người khác.

Về nguyên tắc, pháp luật bảo vệ quyền sở hữu, quyền sử dụng đất hợp pháp của cá nhân, tổ chức. Mọi hành vi lấn chiếm đất đều trái pháp luật, xâm phạm quyền của người khác, do đó biện pháp buộc tháo dỡ, hoàn trả hiện trạng được xem là cách xử lý triệt để nhất, bảo đảm tính nghiêm minh và răn đe. Tuy nhiên, việc áp dụng cứng nhắc quy định này có thể dẫn đến hậu quả không đáng có, đặc biệt trong các trường hợp diện tích lấn chiếm nhỏ nhưng công trình có giá trị lớn, việc tháo dỡ gây thiệt hại vượt xa giá trị phần đất vi phạm.

Trong bối cảnh đó, tòa án cần linh hoạt xem xét các yếu tố thực tế: lỗi của người xây dựng là cố ý hay vô ý, quy mô diện tích bị lấn, ảnh hưởng đến kết cấu công trình, thiện chí khắc phục và mức độ thiệt hại so sánh giữa hai bên. Ngoài ra, yếu tố cộng đồng, tình làng nghĩa xóm và tính nhân văn cũng cần được tính đến để bảo đảm giải pháp vừa đúng luật vừa hợp tình.

Thực tiễn xét xử cho thấy mỗi tòa án có cách xử lý khác nhau, dẫn đến thiếu thống nhất và dễ gây bất bình đẳng giữa các vụ việc tương tự. Vì vậy, việc ban hành một văn bản hướng dẫn thống nhất – chẳng hạn như Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao – là cần thiết. Văn bản này nên đưa ra các tiêu chí cụ thể như: xác định lỗi cố ý hay vô ý, tỷ lệ đất lấn chiếm, giá trị công trình, thiệt hại so sánh và thời điểm phát hiện hành vi vi phạm.

Dù vậy, hướng dẫn không nên quá cứng nhắc mà cần mở rộng phạm vi vận dụng cho thẩm phán, để có thể áp dụng linh hoạt trong những trường hợp đặc thù. Cách tiếp cận này sẽ giúp các bản án đạt được sự cân bằng giữa lý và tình, đảm bảo tính công bằng, minh bạch và góp phần ổn định quan hệ đất đai trong xã hội.