Quốc hội thông qua Luật Ngân sách (sửa đổi): Tăng quyền cho Chính phủ và địa phương trong phân bổ ngân sách

Tăng quyền cho Chính phủ trong lập và điều chỉnh ngân sách

Một trong những điểm nổi bật nhất của Luật sửa đổi là chuyển giao phần lớn quyền lập, điều chỉnh dự toán ngân sách từ Quốc hội sang Chính phủ. Trước đây, việc xây dựng và thay đổi dự toán ngân sách nhà nước thuộc thẩm quyền quyết định của Quốc hội, thì nay Chính phủ được trao quyền trực tiếp lập và trình các kế hoạch tài chính.

Cụ thể, Chính phủ sẽ:

• Lập và trình kế hoạch tài chính 5 năm quốc gia;

• Xây dựng phương án phân bổ ngân sách trung ương hằng năm;

• Đề xuất điều chỉnh dự toán trong trường hợp cần thiết;

• Quyết định sử dụng các khoản thu vượt dự toán và phần chi ngân sách còn lại chưa sử dụng;

• Lập dự toán điều chỉnh khi có biến động làm tăng mức vay hoặc bội chi ngân sách, sau đó trình Quốc hội phê chuẩn.

Dựa trên nghị quyết của Quốc hội, các UBND cấp tỉnh, huyện, xã có trách nhiệm xây dựng dự toán điều chỉnh cho ngân sách địa phương và trình HĐND cùng cấp thông qua.

Ngoài ra, Chính phủ cũng có quyền điều chỉnh dự toán thu – chi đối với một số bộ, ngành, cơ quan trung ương và một số tỉnh thành. Tuy nhiên, điều kiện bắt buộc là việc điều chỉnh này không làm tăng tổng mức vay và bội chi ngân sách. Các nội dung điều chỉnh như vậy phải được báo cáo trước Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Quốc hội tại kỳ họp gần nhất.

Phân cấp rõ ràng nguồn thu giữa trung ương và địa phương

Về phân chia nguồn thu giữa ngân sách trung ương và địa phương, Chính phủ đã tiếp thu ý kiến của các đại biểu và địa phương để lựa chọn phương án 2, theo đó thực hiện phân cấp tài chính theo hướng hợp lý hơn, tăng tính tự chủ cho địa phương mà vẫn đảm bảo vai trò điều tiết của ngân sách trung ương.

Một số nguyên tắc phân chia cụ thể:

• Hà Nội được hưởng 100% tiền sử dụng đất và tiền thuê đất, theo quy định riêng tại Luật Thủ đô.

• Địa phương không nhận hỗ trợ cân đối từ ngân sách trung ương sẽ được giữ lại 80% các khoản thu này, còn lại 20% nộp về trung ương.

• Địa phương có nhận bổ sung cân đối thì giữ lại 85%, trung ương hưởng 15%.

Các khoản thu của ngân sách trung ương

Ngân sách trung ương được hưởng toàn bộ các khoản thu sau:

• 100% thuế xuất nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với hàng nhập khẩu;

• Thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế tài nguyên từ dầu khí;

• Viện trợ không hoàn lại từ nước ngoài;

• Lệ phí, phí từ dịch vụ của cơ quan trung ương (trừ lệ phí trước bạ);

• Thu từ xử phạt hành chính, xử lý tài sản công cấp trung ương.

Các khoản thu phân chia giữa trung ương và địa phương

Một số khoản thu sẽ được chia sẻ giữa trung ương và địa phương theo tỷ lệ cụ thể, như:

• Thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh nghiệp;

• Thuế bảo vệ môi trường, thuế tiêu thụ đặc biệt nội địa;

• Thuế giá trị gia tăng: 70% trung ương – 30% địa phương;

• Tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, tài nguyên nước: chia theo tỷ lệ tương tự 70-30.

Các khoản thu 100% cho ngân sách địa phương

Địa phương được hưởng 100% các khoản thu sau:

• Thuế sử dụng đất nông nghiệp, đất phi nông nghiệp;

• Thuế tài nguyên (trừ khai thác dầu khí);

• Tiền thuê mặt nước, khai thác biển;

• Tiền thuê, bán nhà ở thuộc sở hữu nhà nước;

• Lệ phí trước bạ, thu từ xổ số kiến thiết;

• Thu từ xử lý tài sản công thuộc địa phương.

Tăng cường giám sát, chống tiêu cực

Luật cũng nhấn mạnh vai trò giám sát, thanh tra và xử lý vi phạm của Quốc hội, Chính phủ, HĐND, UBND các cấp. Mọi hành vi tiêu cực, lãng phí, tham nhũng trong quản lý ngân sách sẽ bị xử lý nghiêm minh.

Đặc biệt, Thủ tướng Chính phủ được giao quyền điều hành cụ thể từng lĩnh vực thu – chi ngân sách theo quy định của Hiến pháp, nhằm bảo đảm kỷ luật tài chính và nâng cao hiệu quả điều hành.

Một số quy định quan trọng khác

• Luật không quy định thứ tự ưu tiên trong sử dụng nguồn tăng thu so với dự toán, nhằm đảm bảo tính linh hoạt trong tổ chức thực hiện.

• Luật Ngân sách sửa đổi gồm 79 điều, có hiệu lực từ năm ngân sách 2026.

• Riêng các quy định liên quan đến khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số tại cấp tỉnh, xã sẽ có hiệu lực từ ngày 1-7-2025.

Việc thông qua Luật Ngân sách (sửa đổi) là một bước tiến quan trọng trong cải cách tài chính công, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời nâng cao trách nhiệm, quyền hạn và hiệu quả hoạt động tài chính của các cấp chính quyền.