Vị thế chiến lược của Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu: Cơ hội bứt phá từ logistics đến trung chuyển khu vực

Ngoại thương và xuất khẩu: Trụ cột của nền kinh tế Việt Nam

Hiện nay, hoạt động ngoại thương chiếm tới 80% tổng GDP của Việt Nam, cho thấy mức độ hội nhập sâu rộng và phụ thuộc cao vào thương mại quốc tế. Riêng kim ngạch xuất khẩu nhóm hàng điện tử – một ngành có giá trị gia tăng cao – đã đạt tới 120 tỷ USD. Đáng chú ý, từ 60 đến 70% lượng hàng điện tử xuất khẩu được vận chuyển bằng đường hàng không, cho thấy yêu cầu khắt khe về tốc độ và tiêu chuẩn vận hành logistics chất lượng cao.

Bên cạnh đó, thương mại điện tử tại Việt Nam đang phát triển với tốc độ ấn tượng, dự báo tăng trưởng trung bình 16 – 30% mỗi năm. Điều này đòi hỏi hệ thống hậu cần phải nhanh chóng thích ứng và mở rộng năng lực vận chuyển, lưu trữ, và xử lý đơn hàng. Việc 14 khu công nghiệp mới được đưa vào quy hoạch chỉ trong quý I/2025 là một dấu hiệu tích cực, góp phần củng cố vai trò của Việt Nam như một điểm đến đầu tư hấp dẫn và một trung tâm phân phối lớn trong khu vực.

TP HCM – “Siêu cảng” tương lai và cửa ngõ xuất nhập khẩu

Trong chiến lược phát triển ngành logistics, TP HCM được xem là “trái tim” của hệ thống vận tải miền Nam và cả nước. Thành phố đang hình thành một vành đai logistics mạnh với ba cảng biển lớn gồm Cát Lái – trung tâm tiếp nhận hàng hóa nội địa lớn nhất cả nước, Cái Mép – Thị Vải – cảng nước sâu có khả năng tiếp nhận tàu trọng tải lớn, và dự án cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ – một dự án kỳ vọng sẽ đưa TP HCM trở thành trung tâm trung chuyển hàng hóa mang tính chất toàn cầu.

Sự kiện được kỳ vọng nhất là việc sân bay quốc tế Long Thành đi vào hoạt động từ năm 2026. Với công suất hàng hóa dự kiến ban đầu đạt 1,2 triệu tấn/năm và có thể mở rộng lên 5 triệu tấn, Long Thành được xem như “cánh cửa mới” để Việt Nam chuyển mình từ vai trò điểm đầu-cuối (origin & destination) trở thành một trung tâm trung chuyển hàng không (aviation hub) tầm khu vực, thậm chí châu Á.

Những rào cản và hướng đi chiến lược

Mặc dù đang trên đà phát triển mạnh, ngành logistics Việt Nam vẫn phải đối mặt với không ít thách thức. Mức chi phí logistics hiện chiếm khoảng 16 – 17% GDP – cao hơn đáng kể so với mức trung bình 13% của khu vực ASEAN – đang là một gánh nặng khiến Việt Nam giảm sức cạnh tranh so với các đối thủ như Thái Lan, Malaysia hay Indonesia. Nếu không cải thiện chi phí và hiệu suất, Việt Nam có nguy cơ đánh mất cơ hội thu hút các dòng vốn đầu tư đang tìm nơi “hạ cánh” mới ngoài Trung Quốc.

Ngoài ra, sự thiếu kết nối giữa các phương thức vận tải – đường bộ, đường sắt, đường biển, đường hàng không – khiến việc luân chuyển hàng hóa còn kém hiệu quả. Việt Nam cần đầu tư đồng bộ vào hạ tầng giao thông, ứng dụng công nghệ số vào quản lý vận hành kho bãi và giao nhận, đào tạo nhân lực chất lượng cao cho lĩnh vực logistics, và tạo ra hệ sinh thái dịch vụ hậu cần đủ tầm để hỗ trợ các tập đoàn toàn cầu.

Cải cách thể chế và vai trò của chính quyền

Việc cắt giảm các thủ tục hành chính rườm rà, số hóa quy trình thông quan, đẩy mạnh cải cách thủ tục đầu tư, xây dựng, cấp phép sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện môi trường logistics. Ngoài ra, chiến lược sáp nhập một số tỉnh, thành để hình thành các vùng kinh tế – vận tải lớn cũng đang được nghiên cứu nhằm khai thác tối đa thế mạnh vị trí địa lý của Việt Nam – nằm giữa các tuyến vận tải quốc tế từ Đông Á sang Nam Á, từ Bắc Á xuống Đông Nam Á.

Tương lai: Việt Nam – trung tâm logistics và chuỗi cung ứng Đông Nam Á

Với những lợi thế hiện hữu và nỗ lực đầu tư đúng hướng, Việt Nam đang hội tụ đầy đủ các yếu tố để không chỉ trở thành một trung tâm logistics lớn của khu vực mà còn đóng vai trò đầu mối trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Những “quả đấm thép” về hạ tầng, những dự án tầm cỡ, cùng chiến lược cải cách quyết liệt đang tạo tiền đề để Việt Nam bứt phá.

Dù con đường phía trước vẫn còn nhiều rào cản, song nếu biết tận dụng cơ hội và giải quyết thách thức một cách bài bản, Việt Nam hoàn toàn có thể định vị lại vai trò của mình trong bản đồ chuỗi cung ứng thế giới – từ một mắt xích nhỏ lẻ trở thành trung tâm phân phối, trung chuyển mang tầm vóc khu vực và quốc tế.