Thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt: Động lực quan trọng cho phát triển kinh tế số tại Việt Nam

Tầm nhìn chiến lược trong phát triển thanh toán không tiền mặt

Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu đang được số hóa nhanh chóng, thanh toán không dùng tiền mặt (TTKTM) đã trở thành trụ cột không thể thiếu của các quốc gia hiện đại. Tại Việt Nam, Chính phủ từ lâu đã xác định rõ vai trò của thanh toán số trong việc cải thiện hiệu quả nền kinh tế, tăng cường quản lý tài chính công, giảm chi phí xã hội và hỗ trợ tăng trưởng bền vững.

“Ngày không tiền mặt 2025” nằm trong khuôn khổ triển khai Đề án phát triển TTKTM giai đoạn 2021–2025, do Chính phủ phê duyệt. Mục tiêu năm nay rất rõ ràng: tiếp cận ít nhất 50 triệu lượt người tiêu dùng, thu hút hơn 5 triệu lượt tương tác truyền thông, có 200.000 lượt tham gia trực tiếp, và đặc biệt là tăng ít nhất 20% lượng giao dịch không tiền mặt tại TP.HCM trong tháng 6/2025.

Kết quả ấn tượng và xu hướng mở rộng trong toàn dân

Theo thống kê mới nhất của Ngân hàng Nhà nước, tính đến cuối năm 2024:

• 204,5 triệu tài khoản thanh toán cá nhân đã được mở tại các ngân hàng – con số cao hơn gấp đôi dân số hiện tại, phản ánh mức độ phổ cập tài khoản ngân hàng trong cộng đồng.

• 154,1 triệu thẻ ngân hàng đang lưu hành, cho thấy người dân đã có sự chuyển dịch rõ rệt từ tiền mặt sang các công cụ tài chính hiện đại.

• 87% người trưởng thành đã sở hữu tài khoản ngân hàng, mở ra cơ hội to lớn để triển khai thanh toán số ở quy mô toàn quốc.

Không chỉ tập trung ở các đô thị lớn, TTKTM đang lan tỏa về cả vùng sâu, vùng xa, nơi người dân đã bắt đầu sử dụng điện thoại di động để thanh toán viện phí, học phí, tiền điện nước, chuyển khoản cho người thân…. Đây là minh chứng rõ ràng cho hiệu quả của các chiến dịch truyền thông, đồng thời thể hiện sự thích ứng nhanh chóng của người dân với công nghệ tài chính mới.

Thanh toán số – Trụ cột phát triển thương mại điện tử và kinh tế số

Theo Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), thương mại điện tử (TMĐT) tại Việt Nam đang tăng trưởng trung bình từ 16% đến 30% mỗi năm, góp phần tạo ra hơn 18,7% giá trị GDP quốc gia. TTKTM là nền tảng không thể tách rời để TMĐT phát triển, bởi việc mua bán hàng hóa, dịch vụ trong môi trường số bắt buộc phải sử dụng các công cụ thanh toán điện tử, không dùng tiền mặt.

TTKTM giúp tăng hiệu suất giao dịch, tiết giảm chi phí vận hành, rút ngắn thời gian thanh toán, đồng thời giảm thiểu rủi ro liên quan đến việc sử dụng tiền mặt như mất mát, trộm cắp, chi phí in ấn và kiểm đếm. Ngoài ra, thanh toán số đóng vai trò quan trọng trong minh bạch hóa các giao dịch tài chính, góp phần giảm thiểu tiêu cực, trốn thuế và các hoạt động kinh tế ngầm.

Trong môi trường số, dữ liệu giao dịch tài chính cũng trở thành tài sản quý giá, cho phép các tổ chức tài chính, ngân hàng, doanh nghiệp khai thác để phân tích hành vi người tiêu dùng, thiết kế các sản phẩm tài chính cá nhân hóa và thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực tài chính công nghệ (fintech).

Vẫn còn những thách thức cần vượt qua

Bên cạnh các kết quả tích cực, việc mở rộng TTKTM vẫn đang đối mặt với một số rào cản cần sớm tháo gỡ, đặc biệt trong bối cảnh tội phạm công nghệ cao ngày càng tinh vi. Người dân còn tâm lý e ngại khi thanh toán qua mạng, lo sợ bị lộ thông tin cá nhân, mất tiền trong tài khoản, hoặc bị lừa đảo qua các hình thức tinh vi như tin nhắn mạo danh, website giả mạo, cuộc gọi giả danh cơ quan công quyền…

Ngoài ra, ở nhiều địa phương, cơ sở hạ tầng số chưa đồng đều, chất lượng internet còn kém, một số nhóm dân cư chưa tiếp cận được điện thoại thông minh hoặc không được hướng dẫn sử dụng các ứng dụng ngân hàng, khiến TTKTM chưa thực sự bao trùm.

Giải pháp: Hoàn thiện thể chế và tăng cường bảo mật

Để tiếp tục thúc đẩy TTKTM, các chuyên gia đề xuất một số giải pháp trọng tâm:

1. Hoàn thiện hành lang pháp lý: Cần sửa đổi, bổ sung Luật Giao dịch điện tử, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân, và các nghị định liên quan đến thanh toán, đảm bảo phù hợp với sự phát triển nhanh chóng của fintech và các hình thức thanh toán phi truyền thống.

2. Tăng cường an ninh mạng và bảo vệ dữ liệu người dùng: Phát triển các tiêu chuẩn bảo mật thanh toán ở cấp quốc gia, đầu tư hạ tầng phòng chống tấn công mạng, hỗ trợ người dân nhận diện và phòng tránh các rủi ro khi giao dịch trực tuyến.

3. Hỗ trợ người dân tiếp cận tài chính số: Triển khai các chương trình giáo dục tài chính cộng đồng, hướng dẫn người dân sử dụng ví điện tử, mobile banking, và các ứng dụng thanh toán đơn giản, thân thiện.

4. Thúc đẩy hợp tác công – tư: Nhà nước và doanh nghiệp cần phối hợp chặt chẽ trong phát triển hạ tầng thanh toán số, mở rộng dịch vụ đến vùng sâu, vùng xa, đồng thời nâng cao chất lượng dịch vụ và giảm phí giao dịch cho người tiêu dùng.

Hướng đến một xã hội số toàn diện, hiện đại và bền vững

“Ngày không tiền mặt 2025” không chỉ là một chiến dịch truyền thông, mà còn là thông điệp khẳng định sự quyết tâm của Chính phủ và toàn xã hội trong việc hướng đến một nền kinh tế số hóa toàn diện. Việc thay đổi thói quen sử dụng tiền mặt là một quá trình lâu dài, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa chính sách, hạ tầng kỹ thuật, giáo dục người dân và cam kết từ phía doanh nghiệp.

Với đà phát triển hiện tại, nếu các giải pháp đồng bộ được triển khai quyết liệt và linh hoạt, Việt Nam hoàn toàn có khả năng trở thành quốc gia đi đầu trong khu vực về thanh toán số, đồng thời tạo ra một nền tảng vững chắc để xây dựng một xã hội không tiền mặt – minh bạch, hiện đại và phát triển bền vững.