Khi nào được ban bố tình trạng khẩn cấp? Cần thêm cơ chế linh hoạt để ứng phó kịp thời

Thiếu định nghĩa rõ ràng, dễ gây lúng túng

Theo đánh giá của đại biểu Phan Văn Xựng (TP.HCM), hiện pháp luật chưa có khái niệm thống nhất về “tình trạng khẩn cấp”, mà chủ yếu chỉ liệt kê các trường hợp có thể ban bố TTKC. Điều này dễ dẫn đến lúng túng khi xử lý các tình huống đặc biệt, chưa có sự phân định rạch ròi giữa “tình trạng cấp bách” và “tình trạng khẩn cấp”.

Dẫn chứng từ thực tiễn, ông Xựng cho biết Luật Quốc phòng năm 2018 chỉ đề cập đến TTKC về quốc phòng khi đất nước có nguy cơ bị xâm lược hoặc xảy ra xung đột vũ trang, nhưng không làm rõ tiêu chí cụ thể. Tương tự, Luật Phòng chống bệnh truyền nhiễm năm 2007 cũng quy định ban bố TTKC khi dịch bệnh lan rộng, đe dọa nghiêm trọng đến tính mạng và nền kinh tế – xã hội, song chưa có quy trình pháp lý thống nhất.

Đề xuất cho phép áp dụng biện pháp đặc biệt mà không cần công bố TTKC

Từ thực tiễn phòng, chống COVID-19, đại biểu Đỗ Đức Hiển (TP.HCM) cho rằng có nhiều biện pháp tương tự như trong TTKC đã được áp dụng nhưng không qua quy trình công bố tình trạng khẩn cấp. Ví dụ như Nghị quyết 30 của Quốc hội khóa XIV – một cơ sở pháp lý đặc biệt cho phép Chính phủ, Thủ tướng và chính quyền địa phương chủ động triển khai các biện pháp chưa được luật hóa để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Ông Hiển cho rằng đây là một cách làm linh hoạt, phù hợp với xu hướng pháp luật hiện đại, khi nhiều quốc gia cũng lựa chọn cơ chế tương tự để ứng phó với những tình huống bất thường mà chưa đến mức phải ban bố TTKC.

Từ đó, ông đề nghị bổ sung vào dự luật một điều khoản riêng quy định cho phép áp dụng biện pháp khẩn cấp có kiểm soát, không cần công bố tình trạng khẩn cấp, trong những trường hợp đặc biệt. Cách làm này vừa đảm bảo tính chủ động của cơ quan quản lý, vừa tạo cơ sở pháp lý rõ ràng để tránh bị lạm dụng.

Tăng cường giám sát và bảo đảm quyền công dân

Bên cạnh đó, đại biểu Hiển nhấn mạnh việc luật hóa những biện pháp này còn giúp Quốc hội, các cơ quan giám sát và người dân có cơ sở kiểm tra, đánh giá việc thực hiện các biện pháp liên quan đến quyền con người, quyền công dân trong tình huống bất thường.

Ông cũng lưu ý rằng các luật hiện hành như Luật An ninh quốc gia hay Luật Quốc phòng dù có đề cập đến một số nội dung liên quan, nhưng chủ yếu là dẫn chiếu, chưa quy định đầy đủ trình tự, thủ tục cũng như thẩm quyền rõ ràng.

Cụ thể hóa thẩm quyền công bố tình trạng khẩn cấp

Dự thảo Luật TTKC lần này cũng đã bổ sung quy định cụ thể về chủ thể có thẩm quyền ban bố tình trạng khẩn cấp. Theo đó, Thủ tướng Chính phủ có thể đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban bố TTKC. Trường hợp không thể họp Ủy ban Thường vụ Quốc hội ngay thì Chủ tịch nước có quyền công bố TTKC trong phạm vi cả nước hoặc từng địa phương.

Đảm bảo chủ động, thống nhất trong xử lý khủng hoảng

Việc xây dựng Luật Tình trạng khẩn cấp là bước đi cần thiết nhằm hoàn thiện khung pháp lý để ứng phó kịp thời với các mối đe dọa nghiêm trọng. Tuy nhiên, các đại biểu cho rằng cần mở rộng phạm vi điều chỉnh, tránh rơi vào “khoảng trống pháp lý” trong giai đoạn khủng hoảng chưa đến mức phải ban bố TTKC nhưng vẫn đòi hỏi hành động khẩn trương và quyết liệt.

Việc luật hóa cả những tình huống chưa ban bố tình trạng khẩn cấp nhưng cần biện pháp đặc biệt chính là để đảm bảo hệ thống pháp luật vừa chặt chẽ vừa đủ linh hoạt trong thực tiễn quản trị quốc gia.